Trong năm vừa qua, cụm từ “hot” nhất
trong thời sự kinh tế VN có lẽ là “tái cấu trúc”. Nhưng hiểu như thế
nào về tái cấu trúc, đặc biệt về mục tiêu “đẩy mạnh toàn diện công cuộc
đổi mới” mà Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã đề ra vẫn
còn nhiều quan điểm khác nhau. Cùng DĐDN, chuyên gia Kinh tế Trần Sĩ
Chương - người từng có kinh nghiệm tư vấn về kinh tế cho Quốc hội Mỹ,
hiện là một nhà đầu tư độc lập đã trao đổi, bày tỏ quan điểm của mình.
Ông Chương chia sẻ, tôi
không nhìn vấn đề này ở góc nhìn của một kinh tế gia, mà nhìn theo cái
lý tự nhiên của yêu cầu cũng như điều kiện thực tiễn của xã hội. Đề tài
tái cấu trúc (TCT) trở thành “hot” khi người ta cảm thấy bế tắc, làm
ăn khó khăn hơn. TCT nôm na là công việc (1)/ Rà soát, hoàn thiện, thêm
hoặc bớt, sắp xếp lại các cơ cấu chủ đạo của hệ thống; và (2)/ Định rõ
nét sự tương quan, hợp lý giữa các cơ cấu trong hệ thống đó ra sao, để
toàn hệ thống chạy tốt hơn, hiệu quả hơn. Theo đó, TCT không phải chỉ
là phạm trù của lĩnh vực kinh tế mà còn là của lĩnh vực chính trị, xã
hội. Đầu tiên và quan trọng hơn hết chúng ta nên hiểu rằng TCT là một
thử thách chính trị nhằm giải quyết nhiều vấn đề kinh tế cấp bách.
Đừng “ôm cây mà không thấy rừng”
- Ở tầm quốc gia, TCT cần phải nhấn mạnh vào đâu, thưa ông?
Không
thể lấy ra một bộ phận nào đó, sửa chữa bộ phận đó để hy vọng cả cỗ
máy sẽ “chạy ngon". Do đó, chuyện tái cấu trúc không thể mang một vài
bộ phận như ngân hàng, doanh nghiệp Nhà nước (DNNN), thị trường chứng
khoán... ra để hô hào tái cấu trúc mà phải nhìn, đặt để chúng trong
tương quan và tổng thế của thể chế chính trị, cơ cấu kinh tế- xã hội.
Nếu tách mỗi bộ phận ra mà không có sự hợp nhất, xuyên suốt, tình trạng
sẽ rất dễ khiến chúng ta ôm cây mà không thấy rừng.
-
Tại sao không nên tập trung TCT ở một vài bộ phận có vai trò quyết
định đối với cơ hội tăng trưởng của nền kinh tế trong tương lai, chẳng
hạn như DNNN, một việc mà hầu hết các chuyên gia quốc tế đều khuyên VN
nên ưu tiên giải quyết, thưa ông? Có phải đây là đối tượng đầu tiên cho
công cuộc TCT? .
Trong một cơ chế
như hiện nay, chúng ta không dễ dàng để sửa đổi khối DNNN và có thể kỳ
vọng khối đó có đóng góp thực lớn lao cho nền kinh tế. Cần phải xem xét
vấn đề này trong cái nhìn tương quan của lịch sử và cả những hệ quả mà
thời gian đang để lại cho chúng ta. Từ khi ra đời, khối DNNN đã được
định vị vai trò “con trưởng”, được ngồi “mâm trên”, coi như đó là diện
mạo của cả gia đình. Và vì đã quen như vậy, quen được bao cấp nên chẳng
có lý do gì để anh con trưởng này phải lao tâm khổ tứ làm lụng cả. Đã
làm ăn thì phải có “máu”, phải trăn trở vì đã bỏ đồng tiền thì liền
khúc ruột, thì mới sáng tạo, nỗ lực vượt khó, vượt tầm được. Trong khi
đó cán bộ quản lý DNNN là quan chức, họ không có những phẩm chất của
người doanh nhân, mặc dù có thể là nhà quản lý hành chính giỏi, liêm
khiết. Xác suất thành công của một Bí thư tỉnh ủy, hay một vị Thứ
trưởng được chuyển qua điều hành DNNN theo đúng nghĩa thị trường – làm
ra được đồng lời tương xứng với đồng vốn đầu tư – là rất thấp. Ở đâu
cũng vậy chứ không phải chỉ ở VN.
Để
giải quyết vấn đề này một cách tương đối cho những DNNN không thể tư
nhân hóa. Một số nước tiên tiến đã thuê chuyên viên quản lý cao cấp về
điều hành với lương cơ bản và số tiền thưởng rất cao dựa trên kết quả
kinh doanh, để ít nhất là đảm bảo được tính chuyên nghiệp cao.
Singapore
đã rất thành công với mô hình đại diện nhà nước giữ vai trò Chủ tịch
HĐQT đặt mục tiêu kinh doanh rồi giao lại cho CEO là một chuyên gia
triển khai. Để thay đổi một thói quen, một vấn đề mang tính lịch sử,
một hệ quả lịch sử, liên quan đến một số tài sản khổng lồ mà khối DNNN
đang nắm giữ, liệu có thể thay đổi trong một sớm một chiều hay không? E
rằng là không.
Do vậy, không thể và
không nên chỉ đặt trọng tâm công cuộc TCT là khối DNNN, hay một vài bộ
phận đơn lẻ. Làm vậy không khác gì đang có một đoạn đường dài 3 km hàng
ngày bị kẹt xe trầm trọng, mà chúng ta hy vọng chỉ cần mở rộng một
đoạn đường 300m là giải quyết được nạn kẹt xe cho cả đoạn đường, hay
cho cả khu vực!
Trong bối cảnh TCT
toàn diện của VN hiện nay, chắc chắn DNNN cũng cần phải được TCT toàn
diện, nhưng sản phẩm cuối cùng phải được kết nối xuyên suốt với các bộ
phận còn lại.
Quyết tâm chính trị - điều tiên quyết
- Vậy đâu là những điều kiện cần và đủ cho công cuộc TCT này?
Đã
đặt ra vấn đề TCT, theo tôi, cần phải có ba điều kiện tiên quyết để
câu chuyện thành thực tiễn. Thứ nhất, là phải thẳng thắn, trung thực
trong cách đặt vấn đề để thấy rõ trọng tâm và yêu cầu của vấn đề. Thứ
hai, bình tĩnh phân tích để nhận ra các rào cản, thách thức. Thứ ba, một
quyết tâm chính trị cao được thể hiện qua hành động. Nếu không có bất
cứ một trong ba điều kiện này thì mọi cải tổ, đổi mới đều khó thành
công. Ngược lại, nếu đã hội đủ ba điều kiện này, thi dù áp dụng bất kỳ
mô hình đổi mới, cải tổ nào mà tương đối thuận lý, chúng ta cũng đều có
cơ hội để thành công vượt tầm so với ngày hôm nay.
- TCT sẽ gặp phải những rào cản, thách thức nào, thưa ông?
Rào
cản lớn nhất theo tôi là lực cản tâm lý sợ thay đổi nói chung, đặc
biệt là lực cản tự nhiên từ những nhóm đặc quyền được hưởng lợi từ cơ
chế hiện nay. Do vậy điều kiện quyết tâm chính trị có lẽ là quan trọng
hơn cả.
- Và nếu TCT không bắt đầu từ một bộ phận cụ thể, thì phải làm gì?
Nguyên
tắc giải quyết một vấn đề phức tạp tưởng chừng như bế tắc là tìm một
giải pháp khả thi nhất và có hiệu ứng lan tỏa lớn nhất có thể được. Điều
kiện quan trọng nhất để nền kinh tế phát triển là một môi trường thông
thoáng, minh bạch, công bằng. Cụ thể nhất và đóng vai trò chủ động để
tạo nên những điều kiện thị trường này là hệ thống hành chính. Vậy thì
nên tập trung ưu tiên là phải cải tổ hành chính. Chúng ta đã có đồng
thuận cao về vấn đề này. Có thể được thực hiện ráo riết ngay. Cải tổ
hành chính để người dân có thể tiên liệu tốt hơn và chủ động hơn trong
tính toán kinh doanh, sẽ có tác động tích cực lập tức lên toàn bộ nền
kinh tế, tạo nên một vòng xoáy phát triển ngày càng tăng tốc. Điều kiện
kinh tế cải thiện, người dân giàu hơn, tự nhiên xã hội sẽ có những yêu
cầu đổi thay mà lúc đó sẽ dễ được chấp nhận hơn vì lợi ích đã có thể
thấy được. Lực kinh tế và yêu cầu mới của xã hội sẽ dần dà nắn nót hệ
thống vào vòng thuận lý hơn, khai thông những bế tắc trước đây chưa giải
quyết được một cách hài hòa, ít tốn kém hơn.
-
Việc cải tổ hành chính đã được khởi xướng từ lâu. Và đó cũng chỉ là
khởi đầu cho chặng hành trình TCT. Nhưng ai sẽ dẫn dắt chặng hành trình
này, sẽ là người “cầm chịch”, thiết kế tư tưởng TCT?
Tạo
điều kiện để người người được và muốn tham gia vào cuộc chơi và đảm
bảo tính công bằng của cuộc chơi trên sân nhà là trách nhiệm kinh tế ưu
tiên và quan trọng nhất của nhà nước, và hãy để người dân tham gia
quyết định qua bàn tay của thị trường.
Tận dụng cơ hội
-
Với đội ngũ doanh nhân nói chung (không bao gồm khối DNNN), họ đang
hoạt động, kinh doanh trong một cơ chế thị trường tương đối rộng mở. Có
cần phải áp lực để cải tổ, thay đổi, phải có chuyển biến về chất lượng
cũng như cơ cấu DN nữa hay không, thưa ông?
Với
đội ngũ doanh nhân, đầu tàu của nền kinh tế, theo tôi họ còn chịu rất
nhiều rào cản giới hạn sự phát triển tiềm năng cạnh tranh của họ. Tạo
ra những luật lệ, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hơn nữa, tạo
môi trường kinh doanh bình đẳng và thuận lợi cho doanh nhân, như nội
dung Nghị quyết về việc xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ doanh
nhân VN trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế
mà Bộ Chính Trị đã đề ra là một chủ trương hoàn toàn đúng đắn để các DN
được cạnh tranh minh bạch, công bằng, phát huy thế mạnh kinh doanh,
khẳng định vị thế DN trong TCT đất nước.
-
Nghị quyết Doanh nhân có đề cập đến một trong những giải pháp trọng
tâm để phát huy vai trò xây dựng đội ngũ doanh nhân lớn mạnh, là “thúc
đẩy hình thành các tập đoàn kinh tế tư nhân, khuyến khích tư nhân góp
vốn vào các tập đoàn kinh tế nhà nước”. Từng có kinh nghiệm tư vấn về
kinh tế cho Quốc hội Mỹ, ông có thể chia sẻ kinh nghiệm nào đó để có
thể hiện thực hóa giải pháp này?
Các
từ “thúc đẩy”, “khuyến khích” nếu hiểu không khéo thì dễ bị lợi dụng để
bóp méo cơ chế thị trường. Thúc đẩy và khuyến khích là tạo điều kiện
thuận lợi, nhưng phải công bằng cho tất cả mọi thành phần kinh tế xã
hội, chứ không phải chỉ vì một vài nhóm DN lớn, tư hay công, dù thấy họ
có tiềm năng đến đâu.
Trên thực tế ở
các nước, rất khó để DN tư nhân tham gia vào hệ thống DNNN mà kinh
doanh có hiệu quả vì hai cái “hệ điều hành” quá khác nhau, cũng như
trong một Cty mà cùng sử dụng vừa hệ Microsoft vừa hệ Apple. Nhà nước
chỉ nên tạo dựng cơ chế để các tập đoàn kinh tế tư nhân có thể tự hình
thành, chứ không nên có chính sách ưu đãi cho các DN lớn. Nếu làm không
khéo, thậm chí, giải pháp này còn có thể tạo cơ hội cho sự lũng đoạn
mang tính hệ thống giữa các nhà tài phiệt lắm tiền và những người có
quyền. Khi anh có tiền chơi với anh có quyền, điều gì xảy ra cho nền
kinh tế thì ai cũng có thể hình dung được. Toa thuốc cổ điển cho DNNN
và DN tư nhân mà ai cũng rõ là: Hạn chế ưu thế độc quyền của các tập
đoàn kinh tế nhà nước, không để các tập đoàn này đầu tư, phát triển
tràn lan, tránh tình trạng cạnh tranh đối đầu giữa tập đoàn kinh tế nhà
nước vốn được ưu đãi và có thế mạnh về tận dụng, sử dụng tài nguyên,
với những DN tư nhân; và tạo điều kiện để DN tư nhân có cơ hội tiếp cận
bình đẳng các nguồn lực phát triển và hợp tác với nhà nước trong một
số dự án, công trình trọng điểm.
VN
đang có một cơ hội vàng về dân số trẻ và năng động, thế hệ này cũng
đang được tiếp cận với đầy đủ các phương tiện để học tập phát triển tốt
chưa từng có trong lịch sử đất nước. Cửa sổ cơ hội này chỉ mở trong
vòng 15-20 năm trong chu kỳ kinh tế và phát triển dân số của một quốc
gia. Nếu không tận dụng cơ hội này thì sau 15-20 năm nữa, VN sẽ bắt đầu
đi vào chu kỳ dân số già, gánh nặng xã hội tăng, tiềm lực phát triển
giảm dần, tận dụng thế mạnh này và tạo cơ hội cho thế hệ trẻ phát huy
trong công cuộc tái cấu trúc, xây dựng một vận hội mới cho quốc gia dân
tộc sẽ phải bắt đầu ngay từ hôm nay, chứ không phải ngày mai!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét